Bugün ülkemizde yürürlükte olan anayasanın ilk dört maddesi değiştirilemez ve hatta değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Zaman zaman pek çok tartışmaya da konu olan bu maddeler, bazı hukukçulara göre devletin temelini oluşturuyor. Gelin anayasanın ilk dört maddesi nedir, neden değiştirilemez tüm detaylarıyla görelim.
Bugün Türkiye Cumhuriyeti’nde, 1982 anayasası yürürlüktedir. Bu anayasa, hukuk kuralları başta olmak üzere ülkenin pek çok kurum ve kuruluşunun işleyişini düzenler. Anayasanın maddeleri dönemin şartlarına göre değiştirilebilir, ilk dört maddesi hariç. Anayasanın ilk dört maddesi değiştirilemez ve hatta değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Bu durum zaman zaman bazı tartışmaların da odak noktası olmuştur.
Bazı hukukçulara göre anayasanın ilk dört maddesi Türkiye Cumhuriyeti devletinin temel yapı taşlarını oluşturduğu için değiştirilmemelidir. Bazı hukukçular ise bunların kağıt üzerinde kurallar olduğunu ve değiştirilmemesinin yanlış olduğunu savunur. Yani uzmanlar bile bu konuda ikiye ayrılmış durumda. En iyisi gelin anayasanın ilk dört maddesi nedir, neden değiştirilemez biraz yakından bakalım.
Anayasanın ilk dört maddesi nedir?
MADDE 1 – Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
II. Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
MADDE 3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Millî marşı “İstiklal Marşı”dır.
Başkenti Ankara’dır.
IV. Değiştirilemeyecek hükümler
MADDE 4 – Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Anayasanın ilk dört maddesi neden önemli?
Anayasa, egemenlik haklarının kullanım yetkisinin devlete verildiğini gösteren bir toplumsal sözleşmedir ve aynı zamanda bunları nasıl uygulanması gerektiğini gösterir. Anayasada belirlenmiş olan hukuk kuralları, diğer tüm hukuk kurallarından üstündür. Anayasa maddeleri temel olarak devlet yapısını ve devletin temel organlarını belirleyerek bu organların toplumun temel hakları ve özgürlükleri çerçevesinde nasıl işleyeceğini ortaya koyar.
Anayasa bu kadar önemli olmasına rağmen dönemin ruhuna göre değiştirilebilir, ilk dört maddesi hariç. Çünkü ilk dört madde, Türkiye Cumhuriyeti devletinin temel yapı taşlarını oluşturmaktadır. İlk madde yönetim yapısını, ikinci madde devletin niteliğini, üçüncü madde devletin temel değerlerini, dördüncü madde ise tüm bunların korunması gerektiğini ortaya koyuyor.
Peki, anayasanın ilk dört maddesi neden değiştirilemez?
Anayasanın ilk dört maddesinin değiştirilemez olduğu, bu maddelerin sonuncusu olan dördüncü maddede açık bir şekilde dile getirilmektedir;
IV. Değiştirilemeyecek hükümler
MADDE 4 – Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Anayasanın ilk dört maddesi, anayasa uzmanı pek çok hukukçuya göre devletimizin teminatı olarak kabul edilmektedir. Bu maddelerde yapılacak değişiklikler sonunda Türkiye Cumhuriyeti devletinin temelleri bozulabilir. Anayasanın ilk dört maddesinin değiştirilemez ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemez olduğunu söyleyen dördüncü madde bu nedenle pek çok hukukçu için doğru bir maddedir. Ancak konu hakkında bu şekilde düşünmeyen pek çok farklı hukukçu olduğunu da söylemek mümkün.
Anayasanın ilk dört maddesini değiştirmek mümkün mü?
Anayasanın ilk dört maddesinin değiştirilemez olması ilginç bir paradoks oluşturuyor çünkü ilk dört maddenin değiştirilemeyeceğini söyleyen dördüncü maddenin değiştirilemeyeceğine dair anayasada herhangi bir madde bulunmuyor. Yani anayasanın dördüncü maddesinde yapılacak bir değişiklik ya da kaldırılması sonucunda anayasanın ilk üç maddesi de değiştirilebilir duruma gelecektir.
Anayasanın ilk dört maddesini değiştirmek mümkün mü sorusuna, evet mümkün diyebiliriz. Yani bir gün seçimle ya da farklı bir yöntemle hükümete geçen bir grup, yeterli çoğunluğu sağlayarak anayasanın önce dördüncü, daha sonra da ilk üç maddesini değiştirebilir. Fakat şöyle bir durum var, bu kadar büyük bir değişiklik ülkenin hukuk sistemini de değiştirmek anlamına geliyor.
Her anayasada, ülkenin temel değerlerini belirleyen bazı kurallar vardır. Bu kuralların değiştirilmesi teorik olarak mümkün olabilir ancak herhangi bir maddenin değiştirilmesi gibi olağan karşılanacak bir durum değildir. Farklı uzmanların konu hakkında farklı görüşleri olsa bile genel görüşe göre anayasanın ilk dört maddesinin değişmesi demek, ülkenin tamamen değişmesi anlamına gelmektedir.